Skip to content →

Nā ʻAtikala ʻŌlelo Hawaiʻi

I mea e hiki ai iā ʻoukou ke makaʻala i ko mākou huakaʻi ʻana, e kau ʻia ana nā wahi like ʻole ma ka palapala ʻāina e ʻike ʻia ma ke kahuapaʻa ʻo Tourbuilder.


17 Malaki 2016- Hālāwai Hope Loa

I ka ʻauinalā nei, ua hālāwai mākou no ka wā hope loa ma mua o ko mākou haʻalele ʻana no Iāpana a ua nui ʻino nō nā mea e nānā ai!  Ua hoʻomaka ka hālāwai ma ka hui kelekiʻi ʻana me Maya, kekahi o nā lālā ʻoluʻolu palena ʻole o ka ʻAha ʻAmelika-Iāpana no Wakinekona D.C.  Wehewehe maila ʻo ia no ia mea ʻo ka ʻAha ʻAmelika-Iāpana a ma kā lākou hana, pēlā nō no ka pili o ka papahana Tomodachi Scholars me kā lākou mau hana ʻē aʻe.  Ua hiki nō iā mākou ke haʻi iā ia i ko mākou mau manaʻo no ka huakaʻi, nā mea e ʻike ʻia ana nō paha a me nā mea e hana ʻia ana nō paha kekahi.

A laila, ua hoʻomaka kēlā me kēia pūʻulu o nā pūʻulu ʻehā i kekahi haʻiʻōlelo/hōʻikeʻike no nā mea a mākou i mamnaʻo ai he kōkua no ka maʻa ʻana i ka moʻomeheu Kepanī iā mākou ma laila.  Ua like nā kumuhana o nā pūʻulu me ke Kumu Honua Mauli Ola:  pili ʻuhane, lawena, ʻōlelo, a me ka ʻike kuʻuna.

Eia nā pōkāmana i pakuʻi ʻia no ʻoukou:

Spirituality:

[slideshow_deploy id=’442′]

Behavior:

[slideshow_deploy id=’498′]

Language:

[slideshow_deploy id=’483′]

Traditional Knowledge

[slideshow_deploy id=’460′]

Kū ka paila o ka ʻike!  He mau ʻikepili nohie paha i kekahi o kākou akā he loli nō, keu aku no nā haumāna i huakaʻi mua ʻole aku ma waho o Hawaiʻi nei.  E paʻa auaneʻi ka ʻike ma mua o ke kau ʻana ma luna o ka mokulele.

Hoʻomaʻamaʻa pū mākou i ka hula kekahi.  Ke paʻa nei!  Eia ka wikiō o mākou e hula ana iā A Luna Au o Maunaloa, ka hula i oli wale ʻia nō ma ka hālāwai hoʻokamaʻāina mua loa.

ʻO Pūnana Ka Manu ka hula kahiko e hōʻike ʻia aku ana.  Paʻu mākou ma ka hoʻomaʻamaʻa a ke ʻike ʻia nei ka hua!

I panina, he mau hoʻolaha hoʻomaopopo kā mākou i lohe ai a ua loaʻa kekahi mau makana mai ka ʻAha ʻAmelika-Iāpana i mākaukau aʻe mākou.  Pīhoihoi maoli!  ʻO ka hui hou ʻana o mākou, ʻo ia hoʻi ka hui ʻana i ke kakahiaka [kohu kakahiaka nui no mākou, nā haumāna kulanui] o ka Poʻaono e eʻe ai ma luna o ka mokulele.


14 Malaki 2016 – “Iā ʻOe E Ka Lā ma ke ʻano he hula kuʻi”

Eia nā huaʻōlelo o ka hula i hoʻomaʻamaʻa nui ai mākou i ʻano makana iā mākou i ka ʻāina ʻē.

Ua koho ʻia kēia hula no ka mea, he mele inoa kēia no Kalākaua, ka mōʻī kāne hope loa o Hawaiʻi i noho aliʻi mai ka makahiki 1874-1891.  Ma kona wā noho aliʻi, ua hoʻōla hou ʻo ia i nā hana noʻeau a hana kuʻuna paha o Hawaiʻi ma ke ākea.  Ua puni nō ʻo ia i ka huakaʻi hele ʻana a puni ka honua.  Pēlā ʻo ia i launa nui ai me nā lāhui ʻē aʻe.  ʻO kekahi kauʻāina i kipa ai ʻo ia, ʻo ia hoʻi ʻo Iāpana a ua haku ʻia nō kekahi paukū e pili ana i ia huakaʻi:

Mauna i lohia me ke onaona, ʻeā

Kaulana i ka nani, kaulana i ka nani me ke kiʻekiʻe

ʻO ka mauna i walaʻau ʻia ma kēia paukū ʻo Mauna Fuji.  A manaʻolana mākou e hiki ana iā mākou ke ʻike lihi nō paha i ia nani a me kona kiʻekiʻe.


07 Malaki 2016 – Ka Hana ʻAna i ka Imu

Welina me ke aloha!

I ka hopenapule nei (March 5-6), ua hui kekahi o nā ʻelele o Nāaoloa no ka hana imu ʻana no kekahi hanana hoʻoulu kālā e pono ai ka hui haumāna ʻo Ke Aho Nāhoahoa.  ʻO ia hoʻi ka hui haumāna o Ka Haka ʻUla o Keʻelikōlani.  ʻO ka ʻōlelo nuʻukia o ka hui ka hoʻoulu ʻana a me ka hoʻoikaika ʻana i ka mauli Hawaiʻi ma nā ʻano ʻehā o ke Kumu Honua Mauli Ola.  ʻO ka ʻaoʻao ʻōlelo, ka ʻaoʻao lawena, ka ʻaoʻao pili ʻuhane, a me ka ʻaoʻao ʻike kuʻuna nā ʻaoʻao e hoʻoulu a hoʻoikaika ai.  Ma ia kālaimanaʻo, makepono ka hana ʻana i imu e hoʻoikaika ai i ka ʻaoʻao ʻike kuʻuna.  Ua kālua ʻia he 500 a ʻoi aku paha paona ʻiʻo puaʻa.  ʻAʻohe o mākou makaʻu i ka hana!

A he hana nui nō ia.  ʻAkahi, ua heheʻe ka ʻiʻo a hoʻomākaukau ʻia i loko o nā pā kini, me ka paʻakai i liʻu maikaʻi.  A wahī piha ʻia i ka pepa kini.

I ia wā hoʻokahi nō, ua hoʻomākaukau ʻia akula ka imu e kekahi o nā haumāna ma ka hoʻā ʻana i ke ahi ma lalo o nā pōhaku.

He ʻekolu a ʻehā paha hola ka lōʻihi o ka hoʻomehana ʻana o nā pōhaku a wela kūpono, ua mālie ka hana ʻana i nā hana ʻē aʻe e like me ke kīhaehae ʻana i ka pūmaiʻa a me ka ʻohi ʻana i kekahi mau lāʻī.  Hoʻohana ʻia ia mau ʻano lau no ka mālama ʻana i ka nui wai i loko o ka imu.  I ka hui ʻana o ka wela o nā pōhaku me ka wai o nā lau, pua aʻe ka māhu a pēlā e kālua ʻia ai ka ʻiʻo.

A wela nā pōhaku, kīpapa ʻia nā pōhaku ma lalo o ka imu a ma hope o kēlā, ua wikiwiki loa ka hana.  I ia manawa, laulima mākou no ka nui o ka hana a no ka wikiwiki.  Hoʻokomo ʻia nā pā kini ʻiʻo, ka pūmaiʻa i kīhaehae ʻia, ka lau maiʻa, ka lāʻī, nā ʻekemauʻu, a laila ke kapolina i ʻole e pakele aku ka māhu.  A hoʻomaha ihola mākou.

I kekahi lā mai, ma hope o ka ʻumikūmālua hola i loko o ka imu, ua liuliu.  Huʻe ʻia ka imu, wehe i nā mea o loko, a hoʻomaka koke i ke kīhaehae ʻana i ka ʻiʻo.  ʻAʻole lua e like ai me kēia ʻano hana me nā hoapapa a he ala hou aku ia i hoʻoikaika ai nā pilina ma waena o nā ʻelele Nāaoloa ma o ka hana kuʻuna.

kihaehae


02 Malaki 2016 – Hālāwai Hoʻokamaʻāina ʻElua

ʻO ka hana koʻikoʻi o kēia hālāwai ʻana ke aʻo ʻana i nā ʻano mea like ʻole e pili ana iā Iāpana mai ka ʻōlelo, ka ʻai ʻana, ke kālā, a hiki i ka lawena kūpono ma ka lumi hoʻopau pilikia.  Nui nā hoa i hele mai e launa pū me ko Nāaoloa.  Hele maila ʻo Art Taniguchi o ka Honorary Consul General of Japan at Hilo no ka hoʻomaikaʻi ʻana i ka pūʻulu me ka manaʻo aʻoaʻo no ke kālā.  ʻOiai he lālā ʻo ia no ka Panakō o Hawaiʻi (Bank of Hawaii), ma ke ʻano he hope pelekikena kūlana kiʻekiʻe a me ke ʻano he manakia no ka moku, e kōkua ana ʻo ia i nā haumāna nona ka makemake e kūʻai i kālā Kepanī ma o kona panakō no ka huakaʻi ʻana.  Hōʻike maila he ʻelua haumāna i huakaʻi aku nei i Iāpana, ʻo Mike Kayla Ing (Meio University) lāua ʻo Mike Anela Nishimoto (Tokyo Gakugei University) no nā mea i ʻike ʻia a aʻo ʻia paha iā lāua i Iāpana.

Hū ka leʻalea o nā kānaka a pau i ke aʻo ʻana i ka lawena kūpono ma ka ʻai ʻana i laila, keu aku ka ʻike ʻana no ka paʻa ʻana o ke pola laiki ma ka lima i ka wā ʻai holoʻokoʻa.  Ma ka huakaʻi ʻana, he mea paʻakikī nō paha ke kani ʻole o ka waha ke ʻai, ʻoiai he mea maʻamau nā ʻano kani like ʻole o ka waha ma ka ʻai ʻana ma Hawaiʻi nei, keu aku ke ʻono ka meaʻai.

Eia ʻo Yui Isogai lāua ʻo Ayaka Koyama (ma ka ʻākau) e wehewehe aku ana i ke kaʻina hana i ka wā ʻai ma Iāpana.

ʻO kekahi mea hou aku i hoihoi ai nā haumāna ka ʻike i ka ʻae ʻole ʻia o ka uku lawelawe ma nā haleʻaina a hōkele paha, eia naʻe, hāpai aʻela ʻo Mika Taniguchi i ka manaʻo kōkua e lawe aku i nā manaka liʻiliʻi mai Hawaiʻi mai ma kahi o ka uku lawelawe no ka mahalo ʻana i kā lākou hana nui.  Pīhoihoi nō hoʻi ka hui e hoʻohana i ka lumi hoʻopau pilikia!  Hai maila ʻo Ayaka no ka nui o nā pihi ma ka ʻaoʻao o ka lua i mea e mehana ai ka noho a i mea e kī ʻia kou hope a maʻemaʻe!  Hōʻike pū maila ʻo ia me ka hilahila, loaʻa kekahi ʻano mīkini leo ma loko o nā lumi hoʻopau pilikia o nā wāhine i mea e lohe ʻole ʻia nā kani like ʻole o ka hele ʻana i ia lumi.  I mea i hiki ai iā makou ke naʻana, a no ke kaʻana ʻana me nā hoa, eia ko lāua hōʻikeʻike.

Eia kekahi, mākaukau nō mākou no ke kau ʻana ma luna o ke kaʻaahi me ke kaʻukaʻu ʻole, ʻoiai wehewehe maikaʻi maila ʻo Yui i ke kaʻina hana o ke kūʻai ʻana i kikiki, ke kali ʻana i ka laina no ke kau ʻana, ka holo ʻana ma luna o ke kaʻaahi, a me ka haʻalele ʻana mai ke kahua kaʻaahi aku.  Kohu mea lā, pohihihi loa ka huli ʻana i ke kaʻaahi kūpono e kau ai no ka hele ʻana mai kekahi wahi a i kekahi wahi, a manaʻolana mākou he hoa ana ko mākou no ia ʻāina e hele pū me mākou i nā manawa a pau.

Aʻo maila ʻo Kumu Yumiko i kekahi mau huaʻōlelo a me kekahi mau ʻōlelo pōkole i kōkua na mākou i ka huakaʻi hele ʻana ma Iāpana.

  • Hajimemashite. Watashi wa (inoa) desu.  Doozo yoroshiku. Aloha kāua.  ʻO wau ʻo (inoa).  Noʻu ka hauʻoli. [Me ke kūnou o ke poʻo]
  • Anata wa (name) desu ka? ʻO ʻoe anei ʻo (other person’s name)?
  • Watashi wa (name) desu. ʻO wau ʻo (name).
  • Ogenki desu ka. Pehea ʻoe?
  • Hai, genki desu. (other person’s name) san wa ogenki desu ka? Maikaʻi nō. E (other person’s name ), a ʻo ʻoe?

I panina, ua nui hou aʻe ka ʻike o nā haumāna ma kēia hui ʻana o mākou no ka moʻomeheu Hawaiʻi, ka ʻike kuʻuna, a me ka ʻōlelo.  I kēia pule aʻe, e hoʻomaʻamaʻa ana mākou i ka hula, nā mele, a e hoʻomākaukau ana mākou i nā makana e halihali ʻia ana e mākou i Iāpana.


24 Pepeluali 2016 – Hokkaido!

E huakaʻi ana nō ka papahana ʻo Nāaoloa Iāpana o ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo i Tokyo a me Hokkaido.  ʻAkahi nō a lohe kūhelu mākou mai ka ʻAha ʻAmelika-Iāpana (U.S.-Japan Council) no ke kipa ʻia ʻana nō o ia mau kūlanakauhale ʻelua e nā haumāna. Eia mākou ma Hilo, Hawaiʻi me ke anilā mehana a ʻoluʻolu, he 86 kekelē Palanaheika.  A ma Sapporo (Hokkaido), Iāpana, huʻihuʻi nō ke anilā me ka heleleʻi liʻiliʻi ʻana o ka hau, he 30 kekelē Palanaheika.  He ʻūlu ana kā mākou hana i nā lole mehana a he aʻo i ke ʻano o ke komo ʻana i ka lole kekahi ma luna o kekahi, ʻo ia nā hana o kekahi hālāwai ʻana o mākou.

E makaʻala pū kākou i ke anilā o laila a haʻalele mākou ma ke kahuapaʻa ʻo Japan Weather Forecast for Travelers.


22 Pepeluali 2016 – Ka Pukealo

Aloha ahiahi kākou!

Ua hoʻokumu ʻia nō kekahi Pukealo na Nāaoloa, i hiki i nā mea nona nā makau ma ka ʻenehana o nā kai ʻewalu.  E huli wale iā Nāaoloa e ʻike ai i kā mākou hana i kēlā lā kēia lā a haʻalele mākou.

nāaoloa


17 Pepeluali 2016 – Hālāwai Hoʻokamaʻāina Mua Loa

Ma mua o ka luʻu ʻana i ka hana o ka hālāwai, ua wehe ʻia ka hālāwai ma ke oli ʻana iā A Luna Au o Maunaloa, kekahi mele no ke Aliʻi Luka Keanolani Kanāhoahoa Keʻelikōlani, nona ka inoa o ke koleke ʻōlelo Hawaiʻi.  He mea mau ka hula pū ʻana i ia mele me nā kālāʻau.  He mele oli ia i oli ʻia no ka lōkahi ʻana o nā manaʻo, o nā kuanaʻike ma mua o ka luʻu piha ʻana i ke kūkākūkā ʻana.

A noho nā haumāna a pau,  ʻo ka wehewehe maila nō ia o Kumu Kekoa Harman (ma ka ʻākau) no ka papahana o ka hālāwai hoʻokamaʻāina.  Ma o ia hālāwai he ʻelua hola ka lōʻihi i ʻike ai nā ʻelele haumāna no ka ʻōlelo nuʻukia o ka papahana “Nāaoloa ma Iāpana” a me na koina i hiki i nā haumāna ke hoʻomau ma ia papahana.  Hoʻolauna akula kēlā haumāna kēia haumāna iā ia iho i ka pūʻulu ma ka ʻōlelo Hawaiʻi ma ka ʻōlelo ʻana i ka inoa, ke one hānau, a me ka pahuhopu nui o ke komo ʻana i ia ʻano hana.

Hōʻike maila ʻo Kumu Pila Wilson i ka pilina paʻa ma waena o ko Hawaiʻi me ko Iāpana.  ʻO kekahi mau manaʻo nui, ʻo ia hoʻi ke komoneʻe ʻana o nā kānaka mahi kō mai Iāpana mai i Hawaiʻi nei, a me ka wā kamaliʻi o Kenekoa Inouye, ʻo ia hoʻi kona wā i noho pū ai me kekahi ʻohana Hawaiʻi.  Wehewehe maila nō hoʻi ʻo ia nei no ka nui o ko Kenekoa Inouye kākoʻo ʻana ma ka hoʻokumu ʻana i ka papahana ʻōlelo Hawaiʻi, iā Ka Haka ʻUla o Keʻelikōlani hoʻi, pēlā nō no kona kūpaʻa mau ʻana ma hope o nā lāhui ʻōiwi o ʻAmelika i kona paio ʻana no ke kānāwai Native Hawaiian Education Act o ka makahiki 1988 a me ke kānāwai Native American Languages Act o ka makahiki 1990.

IMG_9274

Kūkākūkā akula ʻo Uʻilani Chong (ka wahine ʻekolu mai ka hema aku), ʻo ʻAnakē Uʻi hoʻi wahi a kona mau hoapapa i kapa aku ai iā ia, me kona mau hoa no kēia mea ʻo ka mauli ola Hawaiʻi a me ka welo i ʻike ʻia ma nā kānaka e hoʻōla ana i ka moʻomeheu Hawaiʻi.  He mea koʻikoʻi nō ka ʻike leʻa o nā ʻelele pākahi a pau no ko lākou pikoʻu iho ma mua o ka puka ʻana aku i ke ao holoʻokoʻa.  ʻO Alohilani Maiava, Uʻilani Ige, a me Kawehi Lopez nā lālā ʻē aʻe o ko ʻAnakē Uʻi pūʻulu.

IMG_9275

Hāpai aʻela ʻo Malu Dudoit (ka mea ʻekolu mai ka hema mai), he alakaʻi ʻo ia, no nā ʻaoʻao  ʻehā o ke kālaimanaʻo Kumu Honua Mauli Ola, ʻo ia hoʻi ke kālaimanaʻo o Ka Haka ʻUla: ʻo ka ʻōlelo ʻoe, ʻo ka ʻike kuʻuna ʻoe, ʻo ka pili ʻuhane ʻoe, a ʻo ka lawena ʻoe.  Aia ʻo Keone Taaca, Kawehi Zoller, Kuʻulei Martin-Kalamau, a me Pōmaikaʻi Iaea i ko Malu pūʻulu.  Hāʻawi ʻia kēlā me kēia alakaʻi i kekahi ʻaoʻao o ke Kumu Honua Mauli Ola, a e noiʻi pū ana lākou i ia ʻaoʻao no kekahi hōʻikeʻike i ka hālāwai hoʻokamaʻāina ʻekolu.

E like me ka wehe ʻana o ka hālāwai, pēlā nō ke pani ʻana, ma ke mele, alu lākou ma ka hula ʻauana ʻana i kekahi hula no ka Mōʻī Kāwika Kalākaua, kekahi meʻe nui ma ka hoʻōla ʻana i nā ʻano pāhiahia like ʻole o Hawaiʻi.  ʻOi aʻela ka pīhoihoi o nā haumāna i kēia hui ʻana no nā hanana e hiki mai ana!


10 Pepeluali 2016 – Wā Hoʻolālā

Ua koho ʻia nō nā haumāna e kū ʻelele no ka papahana Tomodachi Inouye Scholars ma Iāpana, a i kēia manawa paʻa nā kumu ma ka hoʻolālā ʻana no ka hālāwai hoʻokamaʻāina no ia huakaʻi.  Nui ʻino nō nā hola i lilo ma ka hālāwai ʻana a ma ka hoʻokaʻaʻike ʻana i nā hoa hoʻokipa i Iāpana, i mākaukau nā kānaka a pau no ia kipa ʻana a me ka hana a nā haumāna i laila.  Nui pū ka mahalo iā Kumu Kekoa a me Kumu Yumiko no ko lāua ʻae ʻoluʻolu ʻana e haele pū me nā haumāna o ke Kulanui o Hawaiʻi ma Hilo ma ua huakaʻi nei.

Kumu Kekoa Harman and Kumu Yumiko Ohara
Paʻa nō ʻo Kumu Kekoa Harman lāua ʻo Kumu Yumiko Ohara ma ka hoʻolālā ʻana i kēia huakaʻi i kekahi kauʻāina.